Wat is dat toch met feedback? De regeltjes lijken zo simpel en toch lukt het ons niet. We hebben allemaal feedback nodig om te kunnen leren en onszelf te ontwikkelen als mens. En tegelijkertijd zijn we er niet voor ‘bedraad’ lijkt het wel. Want behalve het verlangen om te leren en te groeien, verlangen we ook naar geliefd te zijn en geaccepteerd te worden zoals we zijn. We willen wel veranderen, maar niet veranderd worden. Aan feedback geven op gedrag kleeft een onderliggende boodschap: ‘Ik heb last van wat jij doet, dus jij moet veranderen, dan voel ik mij beter. Maar gras groeit niet door eraan te trekken. En dat geld ook voor mensen.
Het Engelse woord feed heeft in het Engels de betekenis van ‘nourish, nurture en cherish’, oftewel voeden, verzorgen en koesteren. Back betekent ‘terug.’ Als je feedback geeft zou je vrij vertaald kunnen zeggen dat je zorg, liefde en aandacht aan iemand terug geeft zodat een mens groeit, ontwikkelt en ontplooit. Feedback met een beetje Tender Love & Care.
In drie delen nemen we feedback onder de loep. In deel 1 gaat het over onze individuele filters, deel 2 gaat over hoe we ‘bedraad zijn’ en in deel 3 werpen we een blik op de context.
Het brein & bedrading
Mensen hebben een sociaal brein. We zijn ervoor gemaakt om samen te leven in groepen en razendsnel snel dreiging en gevaar te detecteren. Alles in ons systeem is daar op gericht. Daarom vinden we een aantal dingen heel lastig aan feedback. Worden we geraakt op het gebied van Status, Certainty (zekerheid), Autonomy, Relatedness (verbonden zijn) en Fairness (eerlijheid) dan detecteert ons brein ‘gevaar’. Feedback kan een rake tik geven op alle vijf gebieden van de SCARF. Het brein slaat alarm wat leidt tot het inschakelen van ons overlevingsmechanisme vanuit het reptielenbrein: vechten, vluchten, bevriezen. Logisch en verstandig nadenken lukt niet meer. Neemt ons reptielenbrein het over dan zijn we tijdelijk minder slim. Ik heb hier eerder over geschreven in het artikel ‘Menselijke trekjes in groepen’, hierin lees je meer over ons brein en de SCARF.
We brengen liever geen slecht nieuws
Feedback brengt ook spanning met zich mee omdat we liever niet de brenger zijn van slecht nieuws. We zijn empathisch van aard en dat zit diep in ons sociale brein geworteld. We voelen met onze spiegelneuronen met de ander mee. Is de ander geraakt dan raakt dat ook onszelf. Dat willen we liever voorkomen. Negatieve feedback is een vorm van slecht nieuws. We willen de ander niet kwetsen. Het lijkt heel sociaal om dan maar even niets te zeggen, maar eigenlijk vermijden we het dan vanuit eigenbelang.
Gevoelig voor angst
We zijn gevoelig voor angst. Vanuit de evolutie is ons brein gericht op het detecteren van gevaar. Het ging toen om eten of gegeten worden. Dat gevaar zit vandaag de dag vooral in de angst voor sociale afwijzing. De angst om uitgesloten te worden zit zeer diep verankerd in ons sociale brein. We denken te kunnen voorspellen wat er allemaal mis kan gaan als we ons uitspreken en onze gedachten daarover gaan met ons op de loop. De ander vindt ons niet meer aardig, wordt boos, of heel verdrietig, straks krijg ik verwijten retour, word ik ontslagen. Soms houdt je daarom liever je mond dan dat je je uitspreekt. We durven het sociale risico dan niet te nemen. Maar hoe meer we vermijden hoe meer angst ons gedrag bepaalt. Een grote bron van stress zijn onze eigen negatieve en toekomst voorspellende gedachten.
Verlies voorkomen
Ons brein is sterk gericht op het voorkomen van verlies. Als je 100 euro verliest moet daar 250 euro winnen tegenover staan om je weer gelukkig te voelen. Verlies weegt twee en een half keer meer dan iets winnen. Waarschijnlijk is dit ook evolutionair bepaald en hangt het samen met onze sterke drang om te overleven. Als we willen gaan aanspreken wegen we het verlies af. We willen de ander niet kwijt, of onze baan, positie, zelfbeeld, de relatie. Voordat we feedback geven wegen we af wat het risico op schade en verlies is. Omdat we dit willen vermijden zeggen we maar even niets. Of als we feedback krijgen reageren we vanuit de angst om iets te verliezen.
Cortex schiet van het haakje
Ons brein is dus van oudsher geprogrammeerd op het detecteren van gevaar en risico. Dat hielp ons vroeger overleven. Toen vooral voor fysieke gevaren zoals opgegeten worden door een roofdier, vandaag de dag is dat vooral dreiging vanuit de sociale omgeving. Ontvang je kritiek of feedback dan detecteert het brein razendsnel ‘gevaar’ op afwijzing en uitsluiting en het reageert acuut. En geef je feedback dan neem je dus ook een sociaal risico. Bij dreiging krijgt de cortex, waar we logisch en verstandig mee kunnen nadenken, minder zuurstof en glucose. De cortex haakt af en doet even niet meer mee met de rest. De cortex schiet als het ware even los. Ons reptielenbrein neemt het dan graag over en we reageren vanuit ons overlevingspatroon. Dat ziet eruit als verdedigen, ontkennen, boos worden, weglopen, niets kunnen zeggen, in de emotie schieten. Een goed gesprek voeren met ons gezond verstand is op dat moment niet mogelijk. Dat lukt pas weer als onze cortex weer aangehaakt is. Daarom weet je vaak pas later, als je weer kalm bent, wat je had moeten zeggen of hoe je anders had kunnen reageren.
Cortex aangehaakt houden
De kunst is om je cortex aangehaakt te houden. Je schiet dan minder snel in de emotie of in je overlevingspatroon. Je kunt dan na blijven denken en een constructief gesprek voeren. Wat je kunt oefenen is bewustwording van het los schieten van je cortex. Wat gebeurt er bij je als je merkt dat je bij het geven of krijgen van feedback in de emotie schiet, je ongemakkelijk voelt of boos wordt, niets meer kunt zeggen of weg wilt lopen? Als je dat kunt opmerken weet je wanneer je cortex los schiet. Bewustwording hiervan is de eerste stap. Gebeurt dit in een feedback gesprek en kijk je er achteraf op terug dan kun je er op een later moment op terug komen bij de ander. En heb je dit een paar keer gedaan dan lukt het misschien om het te benoemen terwijl het gebeurt. Je kunt je brein dan kalmeren door even tijd te kopen en een korte pauze voor te stellen. Loop een rondje, ga naar het toilet, haal een kop koffie, voel je voeten op de vloer. Haal een paar keer rustig adem en focus je met behulp van je zintuigen op het hier en nu. De cortex krijgt weer zuurstof en glucose, haakt weer aan, je reptielenbrein kalmeert en je kunt het gesprek weer voortzetten.
Geef je feedback en de cortex schiet los bij de ander, geef dan even wat ruimte. Schiet niet in het argumenteren, overtuigen of nog meer tekst en uitleg. Soms helpt het om even stil te zijn. Ook als dat ongemakkelijk voelt voor jou. Of het helpt om te luisteren naar de ander en niet meteen iets terug te zeggen. Ook al zegt de ander misschien dingen die in jouw ogen onredelijk zijn. Gooi geen olie op het vuur en lok het reptielenbrein niet nog meer uit de tent. De ander is breintechnisch echt even niet in staat om goed te luisteren naar je en verstandige dingen terug te zeggen. Help het brein te kalmeren zodat de cortex weer mee kan gaan doen. Pas dan kun je het gesprek voortzetten.
En als het je lukt, stel vragen aan de ander en help de ander om zelf te reflecteren. Iets leren en reflecteren lukt alleen als de cortex meedoet en aangesloten is. Hiermee gaat de ander zelf nadenken en jij begeleidt het denkproces. Dit is overigens niet hetzelfde als de ‘hang yourself methode’ (Hoe vind jij dat je het gedaan hebt? En vervolgens zeg je keihard wat jij ervan vindt) Het subtiele verschil zit erin dat je je oordeel en eigen emoties waarneemt zonder dit direct in te brengen. Neem ze waar en constateer ze. Breng ze in op een gepast moment in het gesprek. Hiermee geef je het denkproces en het reflecterend vermogen van de ander ruimte en gelegenheid. En hiermee is de kans groter dat de cortex aangehaakt blijft en dat de ander echt iets aan het gesprek heeft en er mee verder kan.
Ik geef je hiermee geen regels of script. Maar als je een beetje begrijpt wanneer het brein gevaar ziet en alarm slaat en je weet hoe je het brein ontspannen en de cortex aangehaakt houdt, kom je al een heel eind.
En voordat je je feedback geeft, werp ook eerst even een blik naar binnen. Wees je bewust van jouw filters. Hierover lees je meer in deel 1: individuele filters. En in deel 3 kijken we vanuit de systemisch bril naar feedback en betrekken we de context.
Bronnen
Gytha, Heins Aaanspreken? Gewoon doen. 2017, Boom. 978 90 2440 926 6
Stone, Douglas en Heen, Sheila Feedback is een cadeautje. 2014, Maven Publishing Amsterdam. 978 94 9184 536 9
Koopmans, Marieta, Feedbak, commentaar geven en ontvangen. 2007, Thema Zaltbommer. 978 90 5871 187 8
Valk de, Guido, Neuroleiderschap, van macht naar kracht. 2015, Futuro Uitgevers Amsterdam 978 94 9222 120 9
Lonkhuyzen van, Peter, Tegenspraak. 2015, Haystack Zaltbommel, 978 94 6126 146 5
hetvrijehuis.com 